Kinh tế học là
một chủ đề nổi tiếng phức tạp. Để hiểu được mọi vấn đề dễ dàng hơn, chúng ta hãy
hình dung một ví dụ đơn giản.
Samuel
Greendy, một nhà tài chính thông minh, sáng lập ra một ngân hàng ở El Greedy,
California.
.A.Slyter, một
nhà thầu tháo vát sống ở El Dorado, khi kết thúc công việc lớn đầu tiên, nhận được
thanh toán bằng tiền mặt lên tới 1 triệu đô-la. Ông liền gửi số tiền này vào
ngân hàng Greendy. Ngân hàng lúc đó có số vốn 1 triệu đô-la.
Trong khi đó,
Jane McDoughnut, một đầu bếp giàu kinh nghiệm nhưng nghèo ở El Dorado, nghĩ rằng
cô nhìn thấy một cơ hội kinh doanh- không có tiệm bánh nào thực sự ngon trong
khu phố của cô. Nhưng cô không có đủ tiền để mua một cơ sở thích hợp, trang bị
đầy đủ những lò nướng, chậu rửa, dao và nồi chảo. Cô đến ngân hàng, trình bày kế
hoạch kinh doanh của mình với Greendy, và thuyết phục ông rằng đó là một vụ đầu
tư sinh lợi. Ông đồng ý cho cô vay số tiền 1 triệu đô-la bằng việc ghi số tiền
nợ đó vào tài khoản ngân hàng của cô.
McDoughnut
sau đó thuê nhà thầu Slyter xây dựng và trang bị cho tiệm bánh của cô. Giá thuê
Slyter là 1 triệu đô-la.
Khi cô trả
công bằng một tấm sec trích từ tài khoản của cô, Slyter đem gửi số tiền đó vào
tài khoản cá nhân ở ngân hàng của Greendy.
Như vậy,
Slyter có bao nhiêu tiền trong tài khoản ngân hàng của mình? Đúng, 2 triệu
đô-la.
Bao nhiêu tiền
mặt thực sự nằm trong két sắt của ngân hàng?
Vâng, 1 triệu
đô-la.
Chuyện không
dừng lại ở đó. Do thói quen của nhà thầu, sau hai tháng vào việc, Slyter thông
báo với McDoughnut rằng, do những vấn đề và chi phí bất ngờ, hóa đơn cho công
việc xây dựng tiệm bánh thực tế là 2 triệu đô-la. McDoughnut không hài lòng,
nhưng cô khó có thể ngừng việc nửa chừng. Vì vậy cô đến ngân hàng lần nữa, thuyết
phục Greendy cho cô vay thêm một món tiền, và ông đặt thêm khoản nợ 1 triệu
đô-la vào tài khoản của cô. Cô chuyển tiền vào tài khoản của nhà thầu.
Giờ đây
Slyter có bao nhiêu tiền trong tài khoản của mình? Ông có 3 triệu đô-la. Nhưng
bao nhiêu tiền thực sự nằm trong két sắt ngân hàng? Vẫn chỉ là 1 triệu đô-la.
Trong thực tế vẫn là món tiền 1 triệu đô-la trong ngân hàng từ đầu đến giờ.
Luật ngân
hàng Mỹ hiện hành cho phép nhà băng có thể lặp lại hoạt động này bảy lần. Cuối
cùng nhà thầu có thể sẽ có 10 triệu đô-la trong tài khoản của mình, mặc dù ngân
hàng vẫn chỉ có 1 triệu đô-la trong tài khoản. Các ngân hàng được phép cho vay
10 đô-la cho mỗi 1 đô-la mà họ thực sự sở hữu, có nghĩa là 90% tất cả số tiền
trong các tài khoản ngân hàng của chúng ta không phải là tiền kim loại và tiền
giấy có thể rút được. Nếu tất cả các chủ tài khoản ngân hàng Barclays đột nhiên
đòi rút tiền của họ, Barclays sẽ sụp đổ
ngay lập tức (trừ phi chính phủ can thiệp vào để cứu nó). Điều này cũng sẽ xảy ra
với những ngân hàng như Lloyds, Deutsche bank, Citibank, và tất cả những ngân
hàng khác trên thế giới.
Nghe có vẻ giống
như một mô hình Ponzi đa cấp khổng lồ? Nhưng nếu đó là một sự lừa đảo, thì toàn
bộ nền kinh tế hiện đại về bản chất cũng là một sự lừa đảo. Thực ra nó không phải
là một trò lừa gạt, mà đúng hơn là một phần trong trong khả năng tưởng tượng
tuyệt vời của con người. Những gì cho phép các ngân hàng – và toàn bộ nền kinh tế-
có thể tiếp tục tồn tại và phát triển đươc, là kỳ vọng của chúng ta vào tương
lai. Sự kỳ vọng này là cơ sở duy nhất cho hầu hết tiền bạc trên thế giới.
Theo Yuval Noah Harari – Sapiens lược sử
về loài người.